BİRİNCİ BÖLÜM
Türkiye topraklarında doğmuş yerli futbolcuların yurtdışına açılış hikayeleri ülkemizde fazla değil. 2000’li yıllar öncesi Avrupa’ya gitmek büyük bir maceraydı ve çok az futbolcu bu maceraya atıldı. Birçoğu ülke hasreti, yemek kültürü farklılıkları vs nedeniyle eve döndü. İkinci bölümde Türk futbolunun 20. yüzyıl ithal ürünlerine değinmeden önce ismini büyük ihtimalle bilmediğiniz bir adamın hikayesinden pasajlar sunacağız: Lemi Yerli.
Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulunun son sınıf öğrencisi Lemi, Karşıyaka’yla Bursa’da bir turnuvaya katılacaktır. Annesi dersleri nedeniyle gitmesini istemez. İki gün sonra mezuniyet sınavına girecek Lemi izni koparır. O sırada aşağı satırlarda kim olacağını öğreneceğiz Vahap Özaltay’ın bir Fransız arkadaşı gelir İzmir’e. Adam futbol hastası olduğu için, “Maç yok mu?” der. O sırada ne İzmir’de ne İstanbul’da maç var. Vahap, “Burada yok ama Bursa’da özel bir turnuva var,” diye yanıtlar. Arkadaşı, “Hadi gidelim,” deyince onlar da Bursa’ya gelirler. Maçlarda sonra Fransız misafir, “KSK’daki 4 numaralı oyuncuyu Fransa’ya götürebilirim,” der ve Paris macerasının başlangıcı verilir.
Fransızlar deneme antrenmanı ister. O zaman uçak yaygın değildir, vapurla yolculuk yapılır. Vapur yolculuğu Marsilya’da biter orada hızlı trenle ver elini Paris. Paris ve Lille’deki iki maç sonrası stajyer profesyonel olarak aylık 60 bin franka sözleşme imzalanır. Bir arkadaşıyla aynı pansiyon yer tutmak ister ama sahipleri sadece öğrencilere oda vermektedir. Paris yolculuğu öncesi Vahap ağabeyi Lemi’ye “Baktın beğenilmedin sakın dönme. Gitmişken bir ay kadar kal, Avrupa’yı tanı. Madem ekonomi mezunusun, Sorbonne üniversitesinde kısa kurslar var onlardan istifade et” demiştir. İzmir’deki okula bir mektup yazılır, oradan bir çıkış yazısı gelir. Böylece stajyer futbolcu Sorbonne’a kayıt yaptırır.
Lemi Yerli, yaklaşık üç yıl kalır Fransa’da 1954’te döner. Mecburi bir dönüştür onunki çünkü Racing’de herkes onu çok sevmektedir. Fransa’ya gitmeden 15 gün önce nişanlanmıştır. Eşinin ailesi futbolcu diye önce razı olmaz. Fransa’ya gideceği duyulunca haber alırlar: Gelsinler. Böylece gitmeden nişanlanır ve üç sene boyunca nişanlı kalır.
Bir gün maçtan geldik, pansiyonun sahibi Madam¸ “Mösyö Yerli, telefon var,” dedi. Açtım, gür bir ses, “Lemiii.” Sen kimsin diye sordum. “Ben Beşiktaşlı Şükrü. Şükrü’yüm bee, Şükrü’yüm ulan. Hemen gel, Gar de Lyon’da bekliyorum,” dedi. Lille’e yakın bir yerin takımı vardı, onlar deneyecekmiş. Menajer yardımcı olmamı istedi. Şükrü’yle gitmek için izin aldım. Trene binip gittik. Şükrü oynadı, hatta gol de attı ama İtalya’da epey kilo almış. O zaman Fransız takımları sahaya çıkınca ısınmak için daire olurdu. Kaleci ortaya geçer, oyuncular da ona şut çekerdi. Bizimki bir şut attı, kalecinin parmağı çıktı. Yedek kaleci de yoktu. Mecburiyetten antrenör soyunup oynadı. Bunun da rolü oldu, “Düşünelim haber veririz,” dediler.
İKİNCİ BÖLÜM
1900-1950
Osmanli İmparatorluğu döneminde İzmir Amerikan Koleji’nde futbola sevdalanan Talat Erboy ve Nejat Evliyazade, Türk futbolunda yurtdışı tecrübesi yaşayan ilk isimler. Bu ikili, 1905-1907 yılları arasında İngiltere ve Belçika’da futbol oynadı. Bombacı lakaplı Bekir Rafet, turneye gittikleri Almanya’da sakatlanıp orada kaldı ve daha sonra 4 yıl çeşitli takımların formasını giydi. Vahap Özaltay, yurtdışına transfer olan ilk profesyonel Türk futbolcu oldu. Afrika kökenli olan ve Siyay-Beyazlı takıma olan sevgisini soyadında taşıyan Özaltay, 1932-1937 yılları arasında Racing Paris forması giydi.
Liste: Talat Erboy (İngilter) / Nejat Evliyazade (Belçika) / Yusuf Ziya Öniş – Servette (İsviçre) / Bekir Rafet Teker – Karlsruhe Phoenix (Almanya) / Vahap Özaltay – Racing Paris (Fransa) / Basri Taşkavak – Racing Paris (Fransa) / Cemil Erlertürk – Angouleme (Fransa) / Ali Oraloğlu – Neuchatel Xamax (İsviçre) /Sabit Cinol – Servette (İsviçre)
1950-1960
Bu döneme İtalyan etkisi damga vurdu. Efsane İtalyan teknik adam Giuseppe Meazza tarafından çok beğenilen Şükrü Gülesin, Meazza tavsiyesiyle Lazio’ya transfer oldu. Gülesin Lazio ve Palermo’da 79 maçta 36 gol attı. Bülent Eken, Lefter Küçükandonyadis gibi büyük efsaneler de Çizme’nin yolunu tuttu. Lefter bir sezon da Fransa’da Nice forması giydi.
Liste: Şükrü Gülesin – Palermo, Lazio (İtalya) 1950-1950) /Bülent Eken – Salernitana, Palermo (İtalya) 1950-1952 / Lefter Küçükandonyadis – Fiorentina (İtalya), Nice (Fransa) 1951-1953 / Lemi Yerli – Racing Paris 1951-1954 / Bülent Esel Spal (İtalya) 1951-1954 / Sabri Mahir – Racing Paris (Fransa) 1955 / Feridun Buğeker – Stuttgart Kickers (Almanya) 1955-1959
1960-1970
Bu dönem Türk futbolunun en kült iki figürü Can Bartu ve Metin Oktay‘ın İtalya’ya gitmesiyle başladı. Fenerbahçe-Galatasaray rekabeti oraya taşınmadı çünkü Taçsız Kral sadece bir sezon İtalya’da kaldı. Sinyor ise 1 Ocak 1961’de, Fiorentina – Glasgow Rangers karşılaşmasında Avrupa Kupaları’nda final maçı oynayan ilk Türk futbolcusu oldu. Bu dönemde ayrıca Avrupa dışına ilk ithal de gerçekleşti. Ogün Altıparmak, Fenerbahçe’ye dönmeden önce bir sezon ABD’de futbol oynadı.
Liste: Metin Oktay – Palermo (İtalya) 1961-1962 / Can Bartu – Fiorentina, Venezia, Lazio (İtalya) 1961-1967 / Akgün Kaçmaz – Ausburg (Almanya) 1962-1966 / Şükrü Ersoy – A. Salzburg (Avusturya) 1962-1964 / Özcan Arkoç – Austria Wien (Avusturya), Hamburg (Almanya) 1964-1966, 1966-1970 / Ergun Öztuna – A.Klagenfurt (Avusturya) 1965-1966 / Ogün Altıparmak – Washington Whips (Abd) 1968 / Cenap Genç St.Truiden (Belçika) 1969-1972 / Salim Görür Los Angeles Aztecs (Abd) 1969-1972
1970-1980
Yurtdışına transferler 1970 itibariyle azalma ivmesine girdi ve günümüze dek böyle devam etti. Bu dönemin en flaş transferi Galatasaray ve Fenerbahçe formaları giyen Engin Verel‘in kariyerine Hertha Berlin’de devam etmesiydi. Verel daha sonra Lille ve Anderlecht’te oynadı. Kaleci Yasin Özdenak da New York Cosmos’da Pele’yle aynı kadroda yer alarak bu döneme damga vurdu.
Liste: Ender Konca – Eintracht Frankfurt (Almanya) 1971-1973 / Yasin Özdenak Cosmos (Abd) 1976-1979 / Engin Verel – Herta Berlin (Almanya), Lille (Fransa), Anderlecht (Belçika) 1979-1983
1980-1990
Hakan Şükür’ün İtalya’ya Torino’ya gitmesi büyük sansasyon yaratmış ama ancak Kral sadece bir sezon dayanabilmiştir. Aynı şekilde Hami Mandıralı da Schalke de bir sezon oynamıştır.
Liste: Güngör Tekin – Toronto Blizzard (Kanada) 1980-1981 / Selçuk Yula – Blau Weiss Berlin (Almanya) 1986-1987 / Erdal Keser – Dortmund (Almanya) 1987 / Hakan Şükür – Torino (İtalya) 1995-1996 / Hami Mandıralı _ Schalke 04 (Almanya) 1998-1999
* Lemi Yerli’yle yapılmış bir röportajın tamamını buradan okuyabilirsiniz.
Lisanslı taraftar formalarını satın almak için tıklayın>>