Vücudumuz için hayati öneme sahip olan demir minerali, bedenimizde oksijen taşınması ve enerji sağlanması gibi durumlarda aktif rol oynar. Buna rağmen vücutta aşırı demir birikimi de birçok sorunu beraberinde getirebilir.
Düzenli bir beslenme programıyla demir alımının düzenlenmesi bu sorunların ortadan kaldırılmasına yardımcı olur.
Demir Fazlalığı Nedir?
Demir fazlalığı vücutta aşırı demir birikimi olarak tanımlanır ve tıbben hemokromatoz olarak isimlendirir. Normal durumlarda vücut günlük ihtiyacı kadar demiri kullandıktan sonra fazlasını dışkı yoluyla atar.
Hemokromatoz durumunda bu mekanizma düzgün bir şekilde çalışmadığı için vücutta demir birikimi olur ve demir karaciğer, pankreas, kalp gibi organlarda birikir. Bu birikim zamanla organların hasarına, fonksiyon bozukluklarına ve ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Demir Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
Demir fazlalığı belirtileri genellikle yavaş yavaş ortaya çıktığı için fark edilmesi başlangıçta zor olabilir.
- Vücutta biriken aşırı demir, enerji seviyelerinin düşmesine ve sürekli bir halsizlik hissine sebep olabilir.
- Demir birikimi eklemlerde özellikle ellerde ve dizlerde ağrıya ve sertliğe neden olabilir.
- Karaciğer ve diğer abdominal organlarda demir fazlalığı karın ağrısına yol açabilir.
- Demir birikimi ciltte bronz veya gri bir renk değişikliğine neden olabilir.
- Karaciğer, demirin en çok biriktiği organlardan biridir. Karaciğer büyümesi, karaciğer fonksiyon bozuklukları ve uzun vadede karaciğer sirozu gibi ciddi sorunlar ortaya çıkabilir.
- Demir birikimi kalpte ritim bozuklukları, kardiyomiyopati (kalp kası hastalığı) ve kalp yetmezliği gibi ciddi kardiyak problemlere sebep olabilir.
- Pankreasta demir birikimi insülin üretimini etkileyebilir ve diyabete yol açabilir.
- Hipofiz bezinde demir birikimi hormonal dengesizliklere ve endokrin sorunlara yol açabilir.
Demir Fazlalığının Teşhisi Nasıl Konulur?
Demir fazlalığı teşhisi için kapsamlı bir tıbbı değerlendirme gereklidir. Doktor hastanın tıbbi geçmişi ve aile öyküsünü incelemek demir birikimi ile ilgili rahatsızlığın bulunması için izlenen bir yoldur.
Fiziksel muayenede doktor, karaciğer büyümesi, ciltte renk değişikliği ve eklem hassasiyeti gibi belirtileri kontrol eder. Özellikle cildin bronz veya gri bir renk alması, demir fazlalığının klasik işaretlerinden biridir. Bu bulgular, daha ayrıntılı testler yapılması gerektiğine işaret eder.
Demir fazlalığı serum ferritin,serum demir ve TIBC, genetik testler, karaciğer biyopsisi gibi testlerle kesin teşhis konulabilen bir rahatsızlıktır.
Demir Fazlalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Demir fazlalığı tedavisi vücuttaki demir seviyesini düşürmek ve organ hasarlarını engellemeye yöneliktir. Hemokromatozisin çeşitli tedavi yöntemleri bulunur.
- Hemokromatozun ana tedavi yöntemlerinden biri kan almadır. Belirli aralıklarla kan alma işlemi, vücuttaki demir seviyelerini azaltır. Tedavi, demir seviyeleri normal düzeylere inene kadar düzenli olarak devam eder.
- Kan alımının mümkün olmadığı veya yeterli olmadığı durumlarda, şelasyon tedavisi uygulanır. Bu yöntemde, demiri bağlayan ve vücuttan atan ilaçlar kullanılır.
- Hastaların diyetlerinde demir alımını sınırlandırmaları önerilir. Demir açısından zengin gıdalardan (kırmızı et, karaciğer, deniz ürünleri) kaçınılması ve C vitamini alımının (demir emilimini arttırdığı için) kontrol edilmesi gereklidir. Ayrıca, alkol tüketiminden kaçınılması önemlidir, çünkü alkol karaciğer hasarını artırabilir.
- Demir fazlalığı olan hastalarda karaciğer hasarını önlemek için karaciğer fonksiyonları yakından izlenir.
Demir Fazlalığı Olanlar İçin Beslenme Nasıl Olmalı?
Demir fazlalığı olan kişilerin beslenmesinde demir içeriği düşük ve demir emilimini azaltan gıdalar tercih etmesi önemlidir.
- Pirinç, makarna, beyaz ekmek gibi işlenmiş tahılların demir içeriği düşüktür ve kepekli ekmek de demir emilimini azaltabilir.
- Süt, yoğurt, peynir demir içeriği yüksek besinlerin yanında tüketilirse demir emilimini azaltabilir.
- Salatalık, marul, kabak, patlıcan, domates, elma, muz, armut, çilek. gibi sebze ve meyvelerin demir içeriği düşüktür.
- Bal, reçel, şekerlemeler aşırıya kaçmadan tüketildiğinde demir emilimini engelleyebilir.
- C vitamini, demir emilimini arttırdığı için tüketimi kontrol altında tutulmalıdır.
- Kalsiyum, demir emilimini engelleyebilir. Kalsiyum takviyeleri doktor önerisiyle kullanılabilir ve süt ürünleri ile kalsiyum alımı artırılabilir.
- Çay ve kahve demir emilimini azaltabilir.
Demir Fazlalığı Olanlar İçin Günlük Beslenme Planı ve Öneriler
Kahvaltı:
- Kepek ekmek ile yapılan tost
- Yoğurt veya süt
- Meyve (elma veya muz)
Ara Öğün:
- Peynir ve salatalık dilimleri
- Bir avuç çilek
Öğle Yemeği:
- Zeytinyağlı kabak yemeği
- Beyaz pirinç pilavı
- Domates ve marul salatası
Ara Öğün:
- Yoğurt ve bal
- Bir elma
Akşam Yemeği:
- Domatesli makarna
- Patlıcan yemeği
- Salata (limonsuz)
- Süt veya yoğurt
Beslenme planı ve öneriler, demir fazlalığı olan bireylerin demir alımını kontrol altında tutmalarına yardımcı olabilir. Beslenme alışkanlıklarını değiştirmek ve düzenli doktor kontrolleri yapmak, demir fazlalığının yönetiminde önemli rol oynar.